Aşil tendonu, topuğumuzda olan ve arka baldır kaslarının yapıştığı bir tendondur. Aşil tendonu kopması olayını anlamak için aşilin normal yapısını öğrenmemiz gerekir. Aşil tendonunun görevi, bacakta kas tarafından oluşturulan gücü topuk kemiğine aktararak hareketin açığa çıkmasını sağlamaktır. Aşil tendonu vücutta en fazla gerilen tendondur. Yapılan çalışmalara göre yürürken aşil tendonun üzerinde oluşan gerilim kuvveti 2600 N(260 Kg), koşarken ise 5330 N (533 Kg) dir.
Aşil Tendon Kopması (Rüptürü)
Bazen aşil tendonunda içten içe yıpranmalar oluşur. Bu yıpranma sonucunda bir gün ani bir hamle sonrasında tendon koparak sakatlığa yol açar. Bu yazımızda detaylı bir şekilde kopma sonrası ameliyatlı ve ameliyatsız çözümleri anlattık. Detaylı anlatımdan önce özet bilgi için aşağıdaki videomuzu izleyebilirsiniz.
İçindekiler
Aşil Tendon Kopması Nedir?
Peki, bu kadar güçlü bir tendon nasıl kopar? Cevabı tendon yapısının kendisinde saklıdır. Tendonlar diğer dokulardan farklı bir patoloji geliştirirler. İçerdiği sinir, damar ve bağ doku özelliklerinden dolayı içten içe zayıfladıkları zaman semptom vermezler. Yani tendon zayıflarken kişiler herhangi bir ağrı veya rahatsızlık hissetmeyebilirler. Bazı durumlarda ise tam tersi bir şekilde herhangi bir yaralanma veya yıpranma olmadığı zamanlarda da ağrı olabilir.
Ağrının olmadığı zayıflama durumu en tehlikeli durumdur çünkü kişi kendini buna karşı koruyamaz. Çümkü kendisine sinyal veren bir uyarı yoktur. Tendonun bu şekilde içten içe zayıflama durumuna tendinosis adı verilir. Bazen erken dönemde saptanabilen bu durum, bazen ise ancak tendon koptuğu zaman farkına varılabilir. Tendinosis başladığında da geri dönüşü olmayan bir yapısal zayıflama meydana gelir. Yani tendinosis başlamışsa artık tendonun mukavemeti(gücü) zayıflamaya başlamış demektir. Bu durumda yapılabilecek tek şey egzersiz ile kası güçlendirerek, tendona binen yükü azaltmaktır.
Semptom vermeden ilerleyen bir tendinosis bir gün sıradan bir hamle esnasında kopabilir. Merdiven çıkarken bile kopan aşil tendon vakaları mevcuttur. Aşil tendon kopması esnasında şiddetli bir ÇAAT sesi çıkabilir. Hatta çoğu zaman hastalar bu çıkan ses nedeniyle bir silah sesi duyduğunu veya birilerinin ona taş attığını düşünür. Bu ses, aşilin üzerindeki gerilim yükünü taşıyamaması sonucu aniden kopması nedeniyle açığa çıkar. Gergin bir lastiğin aniden kopması sonucu ses çıkması gibi aşilden gelen bu ses, kopmanın belirtisidir.
Aşil Tendonu Kopma Sebepleri
- Genetik yatkınlık
- Yüksek yoğunluklu ve yüksek hacimli sıçrama veya koşu temelli spor yapmak
- Bacak kas kuvvet dengesizliği
- Çok yoğun ve yeterli dinlenme vakitlerinin olmadığı spor takvimi
Bu faktörler birleştiği zaman aşil tendonunun kopma riski artmaktadır.
Ameliyatsız Aşil Tendonu Kopması Tedavisi
Aşil tendonu kopması sonrası cerrahi tamir hemen hemen herkes tarafından ilk akla gelen seçenek olmasına karşılık son dönemde yapılan bilimsel çalışmalar aşil tendonunun ameliyatsız bir şekilde iyileşebildiğini göstermektedir. 2012 yılında yapılan bir bilimsel çalışmada aşil tendonu kopan hastalarda uygulanan ameliyatlı ve ameliyatsız tedavi sonuçları karşılaştırılmıştır. Aşil tendon kopması sonrası hastalar ameliyat olmadan fonksiyonel rehabilitasyona alınırsa aşilin tekrar kopma riski, ameliyat olan kişilerle aynı seviyede olduğu görülmüş. Üstelik ameliyat olan kişilerde ameliyata bağlı komplikasyon görülme riski 4 kat daha fazla olduğu raporlanmış. Bu komplikasyonlar ise enfeksiyon, yapışıklık, sinir kesisi, azalmış ayak bileği hareketi, aşırı uzun tendon ve derin ven trombozu olarak sıralanmış. Bu komplikasyonların görülme sıklığı ise %15 olarak saptanmış. Yani ameliyatsız aşil tendon kopması tamiri hem daha az komplikasyon içerir hem de aynı seviyede iyileşme sağlamaktadır.
Kaynak: Surgical Versus Nonsurgical Treatment of Acute Achilles Tendon Rupture A Meta-Analysis of Randomized Trials
2020 yılında yapılan bir diğer bilimsel çalışmada ise aşil tendon kopması ile ilgili bugüne kadar yapılmış bütün araştırmaları birbiri ile karşılaştırarak bir rapor hazırlamış. Bu raporda aşilde tekrar kopma riskinin ameliyatlı olan kişilerde %3.5-4.3, ameliyatsız bir şekilde iyileşemlerde %8.8-%9.7 olduğu bildirilmiş. Ancak erken dönemde fonksiyonel rehabiltiasyona alınma durumunda bu oranın ameliyatlı ve ameliyatsız kişilerde aynı olduğunu vurgulamış. Araştırmada varılan sonuç birebir şu şekilde,
“Aşil tendon kopması olan hastalarda cerrahi müdahalenin tekrar kopma oranını düşürdüğü sonucuna vardık. Bununla birlikte, ameliyatlı tamirlerde daha yüksek komplikasyon riski vardır. Bu komplikasyonlar minimal invazif teknikler kullanılarak düşürülebilir. Minimal invaziv olan farklı modifiye cerrahi teknikleri ile ilgili raporlar umut vericidir. Özellikle kopma sonrası aşilin iki ucu arasındaki mesafe 5 mm’den büyükse konservatif(ameliyatsız) yöntemlerde yeniden yırtılma riskinin artmasıyla ilişkili olabileceğinden tendon boşluğunun ölçülmesini öneriyoruz, ancak istatistiksel önemini ölçmek için hala daha fazla çok klinik araştırmaya ihtiyacımız var.”
Kaynak: Surgical versus non-surgical treatment for acute Achilles’ tendon rupture. A systematic review of literature and meta-analysis
Ameliyatsız aşil tendon kopması tedavisi hakkında bilgi almak için iletişim kanalları ile bize ulaşabilirsiniz.
Aşil Tendon Ameliyatı Sonrası Fizik Tedavi
Eğer aşil tendonu ameliyatla dikilerek tamir edilirse çok kesin kuralları olan bir ameliyat sonra tedavi protokolu uygulanır. Bu protokolde hangi haftada hangi çeşit yüklenmelerin olacağı, aşil ve baldır grubu kasların ne zaman kuvvetlendirmeye başlanacağı bellidir. Düzenli kontrollerle ameliyatı yapan cerrah ameliyat komplikasyonu olup olmadığını ve iyileşmenin normal seyrinde ilerleyip ilermediğini kontrol eder. Kontroller sonrasında fizyoterapist ile iletişim halinde olup protokolün bir sonraki basamağına geçip geçmeme ile ilgili cerrahi yönünden onayı verir. Fizyoterapist de her seansta düzenli kontrol ve değerlendirmelerini yaparak tendona o gün nasıl yüklenmesi gerektiğine karar verir.
Uyarı: Aşağıdaki tedavi protokolü Amerikan Spor Hekimliğinin Yayınladığı Tedavi Protokolüne göre yazılmıştır. Bu protokol suture repair(aşağıdaki resimde görülebilir) denilen cerrahi tekniğine göre planlanmıştır.
Kaynak: Achilles Tendon Ruptures A New Method of Repair, Early Range of Motion, and Functional Rehabilitation
İlk Hafta
- Ameliyattan 48-72 saat sonra bandajlar çıkarılır ve posterior splint kullanılır
- Egzersiz yapılmadığı zamanlarda splint sürekli takılır
- Erken eklem hareket açıklığı programına başlanır
Manuel Terapi
- Cerrahi bölgesine dokunmama şartıyla yumuşak doku masajı yapılır.
- Ayak parmakları ve diz eklemine yönelik manuel terapi uygulanır
Egzersiz
- Günde 4-5 defa dorsifleksiyon ve plantar fleksiyon yönünde hareket açıklığı toplam 10-20 derece olacak şekilde ağrısız pasif hareket yaptırılır
Hedefler
- Ağrının ve ödemin azaltılması. Koltuk değneği ile yürüme eğitimi verilmesi
2-3. Hafta
- Dikişler alınır
- Kuvvetlendirmeler devam eder.
- Splintin açı sınırlandırması doktor muayenesinde doktor tarafından karar verilir.
Manuel Terapi
- Yara bölgesine eldiven kullanılarak yumuşak masaj
- Kas çevresine ödeme azaltmaya yönelik lenfödem
Egzersiz
- Yumuşak pasif harekete devam edilir.
- Quadriceps, hamstring, adduktör ve abduktör kas gruplarına kuvvetlendirme egzersizi başlanır
- Bisiklet veya havuz içi aerobik egzersizlere başlabilir
Hedefler
- Ayak üzerine koltuk değneği ile yük verilmesi
- Ağrı ve ödemin azaltılması
- Kullanmamaya bağlı gelişen çevre kas grupları atrofisi engellenmeye çalışılır
4-5. Hafta
- İyileşmeye bağlı olarak bu dönemde splintin çıkarılıp çıkarılmamasına karar verilir. Genelde garantilemek için 6. Haftaya kadar splint kullanımı devam eder
Manuel Terapi
- Aşilin bağlandığı kemiklerin komşu eklemlerine yönelik pasif manuel terapi uygulamaları başlar
- Ayak bileği inversiyon eversiyon hareketlerini gerçekleştiren eklemlere mobilizasyon yapılır
- Yara bölgesine yumuşak doku mobilizasyonu güvenle yapılır
Egzersiz
- Üst bacak kasları kuvvetlendirmeleri kademeli olarak arttırılır
- Üst bacak kasları egzersizlerinde çalışmayan kaslara yönelik izometrik egzersizler yaptırılır
- Ayak bileği aktif dorsifleksiyonu ve plantar fleksiyonu başlar
- Çok çok yumuşak germelere başlanabilir
Hedefler
- Ayak bileğine tam yük verilmesi, koltuk değneklerinin bırakılması
6-12. Hafta
- Aşile odaklanarak yüklemelerin başladığı fazdır. Hareket açıklığı sorunu ortadan kaldırılır
- Aşilin bağlandığı kas gruplarına kuvvetlendirme başlanır
- Normal ayakkabı kullanımına geçiş başlar
Manuel Terapi
- Ayak bileğindeki hareket kısıtlılığı tamamen açılmasına yönelik tüm mobilizasyon teknikleri uygulanır
- Ödem varsa lenfödem masajı ile drenaj uygulanır
Egzersiz
- Ayak bileğine tam yük verilerek egzersizler başlanır
- Ayakta egzersiz süresi arttırılır
- İzometrik ve izotonik aşil kas kuvvetlendirmelerine başlanır
- Bisiklet süresi arttırılır
Hedefler
- Hafta sonunda parmak ucu yükselme
- Yürürken dorsifleksiyon kısıtlılığının kalmaması
- Hafta sonunda jogging başlama
12-24. Hafta
- Tek ayak parmak ucu yükselme kazanılır (hala kazanılmadıysa)
- Koşu başlar
Egzersiz
- Kapalı kinetik zincir egzersizleri arttırılır. Squat, lunge, calf raise vb
- İnterval bisiklet, kürek veya koşu başlanır
- Kademeli olarak rehabilitasyon sıklığı azaltılır ve ev/spor salonu programına geçilir
Hedefler
- Normal spor hayatına tam dönüş