Bel Fıtığı Nedir? Tedavisi Nasıl Yapılır?

Bel fıtığı halk arasında oldukça yaygın olan bir durumdur. Yaygın kanı bel ağrısı ile bel fıtığı arasında doğrusal bir ilişki olduğu yönündedir. Son dönemde yapılan bilimsel araştırmalar bel ağrısı ile bel fıtığı arasındaki ilişkinin doğrusal olmadığını göstermektedir. Yani belinizde fıtık olması belinizde ağrı olacağı anlamına gelmez. Tam tersi bir şekilde de belinizde ağrı olması, ağrının fıtık nedeniyle olduğu anlamına gelmez.

 

 

 

Bu konuyla ilgili şöyle bir benzetme yapabiliriz. Buzlu yolda kar lastiği olmadan uykusuz bir şekilde telefonda konuşarak araç sürmek kazaya sebep olur. Bu şartlar altında kaza yaparsanız hangi etmen sorumludur? Buzlu yol? Uygun olmayan lastik? Uykusuzluk? Sürüş halinde cep telefonu kullanmak? Doğru cevap, bu faktörlerinin her biri risk faktörü olduğudur. Hiçbiri tek başına kazanın sorumlusu olmadığı gibi, yalnızca birine odaklanıp kazada günah keçisi aramak da hatalı bir yaklaşım olacaktır.

Bel fıtığı da tıpkı örnekteki gibi bel ağrısı probleminde günah keçisi olarak yaklaşılmaktadır. Bel ağrısnın onlarca farklı nedeni olabilir. Fıtık olması tek başına ağrı kaynağı olarak görülmemesi gerekir.

   

Sağlıklı Bir Diskin Anatomik Yapısı

Bel Fıtığı (Lumbal Disk Hernisi) Nedir?

Omurgamız birbiri üzerine oturan omurlar ve disklerden oluşur. Bu omurgayı bir arada tutan onlarca yapı vardır. Kemikler, kaslar, faset eklemler, bağlar, diskler, kapsüllerin her biri omurgayı bir bütün haline getirir.

Bel fıtığı ise bu yapı içerisindeki omurlar arası disklerde meydana gelen bir durumdur. Normal bir disk iki katmandan meydana gelir. Dış katmanda bağ dokusu olan anulus fibrosus yapısı, iç katmanda ise sert akışkan bir yapı olan nucleus pulposus bulunur. Dış katman, tıpkı bir soğan gibi katman katman şeklindedir ve görevi iç katmandaki sert akışkan yapı olan nucleus pulposusu içerde tutmaktır.

Bel fıtığı,  anulus fibrosus denilen dış katmanın, çeşitli nedenlerle iç katmandaki nucleus pulposusu merkezde tutaması sonucu oluşur. Bu da diskin omur sınırlarının dışına taşmasına neden olur. Buna da bel fıtığı denilir. Bel fıtığının çeşitli boyutları vardır. Fıtığın büyüklüğü ve konumuna bağlı olarak protrüzyon, sekestre ve ekstrüde fıtık olarak tanımlanır.

Bel Fıtığı Ne Zaman Ağrıya Neden Olur?

Yazının başında bel fıtığının ağrı ile ilişkisinin düzensiz olduğunu söylemiştik. Şimdi gelelim bel fıtığının ne zaman ağrıya sebep olabileceğine.

Bel fıtığı iki şekilde oluşur. Yaşlanmaya bağlı görülen fıtık ve bir travma sonucu oluşan fıtık.

Yaşlanma ile birlikte görülen zamanla gelişen fıtık en sık görülen fıtık şeklidir. Bu durumda diskin dış katmanı yaşla birlikte zayıflar ve iç katmanı içerde tutma kabiliyeti azalır. İç katman yıllar içerisinde yavaş yavaş dışarı doğru ilerler ve fıtık oluşur. Bu tip fıtıklar sadece ve sadece sinir köküne bası yaparsa ağrıya neden olur. Bu şekilde oluşan fıtık ağrısı da belde değil, daha çok bacağa vuran ağrı, uyuşma, çekme, karıncalanma şikayeti ile kendini belli eder. Yani bu tip fıtıklar 40 yaş üstü hemen hemen herkeste görülür ve sinire basmadığı sürece bir probleme yol açmaz. Dolayısıyla herhangi bir nedenden ötürü bel MR’ı çektirmeniz durumunda belinizde fıtık görürseniz endişelenmemeniz gerekir. Bu durum tıpkı saç dökülmesi, saç beyazlaması gibi doğal bir süreçtir ve ağrı yapmak zorunda değildir.

İkinci tip fıtık oluşumu ise akut travma sonucu oluşan bel fıtığıdır. Bu durumda omurgaya ani binen bir yük sonucunda disk üzerinde oluşan basınç, dış katmanın iç katmanı içerde tutabilme kuvvetinin üzerine çıkar. Bunun sonucunda iç katman, dış katmanı yırtar ve bel fıtığı oluşur. Bu durumda oluşan ağrı sadece belde veya hem belde hem de bacağa doğru yayılan bir ağrıya neden olabilir. Böyle bir travma ancak şiddetli yüklenmeler sonucu oluşur. Örneğin alışkın olunmayan yüksek bir ağırlık kaldırma, trafik kazası veya düşme gibi büyük travmalar ancak böyle bir duruma yol açar. Bunun yanı sıra halk arasında çekme ve kütletme denilen omurga üzerine ani müdahaleler sonucunda da fıtık oluşabilir. Bu nedenle uzman olmayan kişiler tarafından yapılan böyle fiziksel müdahelelerden kaçınılması gerekir.

Bel Fıtığı Belirtileri Nelerdir?

Bel fıtığı iki şekilde probleme yol açar demiştik. Şimdi bunların nasıl belirti vereceğinden bahsedelim.

Sinir köküne bası yapan fıtık belirtileri

• Fıtığın üzerinde basınç yaptığı sinir hattı boyunca hissedilen ağrı, uyuşma, karıncalanma hissi
• Aşağıda her bir sinir ve sinirin hattı vücut üzerinde gösterilmiştir. Örneğin L3 sinirine bir fıtık basısı olduğu zaman diz çevresinde ağrı, uyuşma veya karıncalanma şikayetleri oluşabilir
• Öne eğilince bacağın arkasına veya kalçaya vuran ağrı
• Sabah tutukluluğu

Akut bir travma sonrası oluşan bel fıtığının belirtileri

• Yakın zamanda bir travma hikayesi
• Bel bölgesinde şiddetli ağrı
• Öne hiçbir şekilde eğilememe
• Yatakta dönerken ağrı olması
• Gece uykudan uyandıran ağrı ve uyurken doğru pozisyonu bulmada zorlanma
• Bacağa, kalçaya veya ayağa vuran uyuşma, karıncalanma, kas kuvvet kaybı
• Şiddetli durumlarda his kaybı da görülebilir

Bel Fıtığı Nedenleri Nelerdir?

Bel fıtığı çeşitli sebeplerden meydana gelebilir.

• Hareketsiz yaşam, spor alışkanlığı olmaması
• Aşırı ve doğru teknik ile yapılmayan spor
• Disklerde görülen dejenerasyon(yıpranma)
• Travma

Bütün bunlar disklerin dış katmanın zarar görmesine ve iç katmanın fıtıklaşmasına neden olur.

Bel Fıtığı Kimlerde Görülür?

Hemen hemen her yaş grubunda bel fıtığı görülebilir. Güncel yapılan bilimsel çalışmalarda tek başına bel MR bulgularının neredeyse hiçbir şekilde bel ağrısını açıklamaya yeterli olmadığını göstermiştir.

2014 yılında yapılan bir çalışmada 40 yaşında bel ağrısı olmayan bireylerin yalnızca %36’sında normal bel MR’a sahip olduğu görülmüştür. Yani 40 yaşındaki bireylerde sadece 100 kişiden 36 kişinin belinde fıtık yoktur. 40 yaşında olan bireylerin %52 sinde küçük fıtık(bulging), %27’sinde orta büyüklükte(protrüzyon) fıtık olduğu ve hiçbir şekilde bel ağrısı şikayetlerinin olmadığı görülmüş.

Kaynak: Abnormal Magnetic-Resonance Scans of the Lumbar Spine in Asymptomatic Subjects. A Prospective Investigation

1998 yılında yapılan bir diğer çalışmada ise çalışmaya katılan katılımcıların

• %33’ünde küçük fıtık(bulging)
• %64’ünde orta fıtık(protrüzyon)
• %30’unda ise büyük fıtık(ekstrüzyon) bulunmuştur.

Katılımcıların hiçbiri, hayatları boyunca hiç bel ağrısı yaşamamıştır.

Kaynak: MR imaging of the lumbar spine: prevalence of intervertebral disk extrusion and sequestration, nerve root compression, end plate abnormalities, and osteoarthritis of the facet joints in asymptomatic volunteers.

Bel Fıtığı Teşhisi Nasıl Konulur?

Bel fıtığı MR veya bilgisayar tomografi ile tespit edilebilir. Ancak tomografi radyasyon içerdiği için bel fıtığı için çoğunlukla MR tercih edilir. MR görüntüsü bel fıtığının büyüklüğünü ve varlığını göstermek için yeterlidir. Ancak ağrı ile ilişkili olup olmadığı muayene ile kesinlik kazanır

Ameliyatsız Bel Fıtığı Tedavisi

Bel fıtığı ağrıya yol açtığı durumlarda çeşitli ameliyatsız tedavi stratejileri vardır.

Sinir sıkışması eşlik eden bel fıtığı durumlarında sinir kaydırma manevraları ve manuel terapi  uygulamaları şikayetlerin ortadan kaldırılmasında etkili yöntemlerdir.

Sinir sıkışmasının stabilizasyon problemi denilen bir durum ile ilişkili olduğu durumlarda egzersiz tedavileri de şikayetlerin ortadan kaldırılmasını sağlar.

Bazı durumlarda egzersiz ve manuel terapi uygulamaları birlikte yapılır. Hangi tedavi şeklinin uygulanacağı tamamen muayene sonucunda karar verilebilir.

Akut bel fıtığı durumlarında tedavinin ilk basamağında enflamasyonun azalmasına yönelik stratejiler uygulanır. Anti enflamatuar ilaçlar, şiddetli durumlarda ise enjeksiyon uygulamaları kullanılır. Ağrı azaltmaya yönelik manuel terapi uygulamaları bu dönemde yapılırken, egzersizler çok az ve çok hafif verilir.

Enflamasyonun azalmasından sonra küçülen fıtık hala problem yaratıyorsa bu durumda fizik tedavi egzersizleri ile problemin kademeli olarak ortadan kaldırılması ve problemin tekrarlamamasına yönelik kuvvetlendirme egzersizleri verilir.

1996 yılında yapılan bir çalışmada sinir köküne bası yapan ve uyuşma karıncalanma, ağrı ve kas güçsüzlüğü şikayeti bulunan 26 kişide ameliyatsız fıtık tedavisi uygulanmış. Bu uygulamalar fizik tedavi, egzersiz ve hasta eğitimi olarak sıralanmış. 3 ay sonunda hastaların 20’si sanki hiç fıtık ağrısı yaşamamış gibi günlük yaşamlarına döndükleri görülmüş.

Kaynak: Nonoperative management of herniated cervical intervertebral disc with radiculopathy

SIKÇA SORULAN SORULAR

Bel Fıtığı Küçülüp Geçer Mi? Fıtık Geri Çekilir Mi?

Yapılan güncel çalışmalar bazı durumlarda fıtığın kendiliğinden küçülebildiğini göstermiştir. Bu durumlar çoğunlukla akut fıtıklarda görülür. Akut fıtık sonrası bölgede oluşan yara dokusu zamanla oluşan fıtığı absorbe ederek fıtığın küçülmesini sağlar. Buradaki ayrım, fıtığın geri yerine çekilmediği, sadece taşan kısmın vücut tarafından geri emildiğidir. Fıtık geri yerine girmez, bu şekilde tedavi uyguladığı iddia edilen tedavi metodları gerçeği yansıtmamaktadır.

2014 yılında yapılan bir çalışmada bilimsel olarak takibi yapılmış bel fıtığı çalışmaları derlenmiştir. Bu çalışmalar sonucunda görülmüştür ki fıtık ne kadar büyük ise fıtığın küçülme ihtimali o kadar yüksektir.

Kaynak: The probability of spontaneous regression of lumbar herniated disc: a systematic review

Bel Fıtığı İçin Uygulanabilecek Egzersizler Nelerdir?

Bel fıtığı egzersizleri tamamen kişiye özel dizayn edilmelidir. Örneğin kimilerin bel kasları güçlü iken kimilerinin karın kasları güçlüdür. Kimilerinde bel bölgesi kaslarda gerginlik varken kimilerinde bel eklem hareketi azalmıştır. Bu nedenle verilen egzersiz programları kişinin durumuna özel olmalıdır. Kişinin güçlü ve zayıf yanları göz önüne alınarak egzersiz programı dizayn edilmelidir.

Masa Başı Çalışanları Bel Fıtığı Ve Bel Ağrılarını Önlemek İçin Ne Yapmalı?

Uzun süre hareketsiz kalmak bel sağlığı için zararlıdır. Bu tarz işlerde çalışan bireyler 60-90 dakikada bir kalkarak kısa süreli 3-4 dakika yürüyüş yaparak bel bölgesini hareket ettirerek o bölge kaslarını ve eklemlerini hareket ettirmeleri gerekir. İş sonrası yapılacak orta seviyeli sporlar da bel ağrılarından korunmak için faydalı olacaktır.

Evde Fıtık Tedavisi Yapılabilir Mi?

Hastaların şikayetleri doğrultusunda, fıtığın büyüklüğü ve yarattığı probleme katkısı bakımından değerlendirilerek bu karar verilebilir. Bazı durumlarda evde tedavi mümkünken bazı durumlarda evde tedavi mümkün olmamaktadır.

Bel Fıtığı Varken Hangi Pozisyonda Yatmak Uygundur?

Bel fıtığı için ideal bir yatış pozisyonu yoktur. Kişilerin kendilerini en rahat hissettikleri pozisyonda yatmaları tavsiye edilir. Kimileri yüz üstü, kimileri yan yatış cenin pozisyonunda rahat eder. Yalnızca yüz üstü yatmak bel bölgesindeki açılanmayı arttırdığı için, genel olarak kaçınılması gereken bir pozisyon olarak tarif edilir.

Bel Fıtığı İçin Sert Yatak İstirahati Doğru Mudur? Yerde Yatmak Bel Ağrılarına İyi Gelir Mi?

Sert veya yumuşak yatak istirahati arasındaki fark, bel ağrıları için bir cevap oluşturmaz. Bazı insanların bu şekilde ağrılarının azalması, herkeste bu şekilde etki edeceğini gösteren bilimsel bir çalışma yoktur.

Bel Çekme Fıtığa İyi Gelir Mi?

Tehlikeli bir manevradır. Bel fıtığına iyi gelecek onlarca alternatif metod vardır. Çekme hareketi, barındırdığı riskler nedeniyle uygulanması tercih edilmemektedir.

Bel Fıtığından Korunmak İçin Nelere Dikkat Etmek Gerekir?

Bel fıtığından korunmak için düzenli spor yapmak gerekir. 2017 yılında Nature dergisinde yayınlanan bir çalışmada, düzenli koşu yapan kişilerin (haftada 20-40 km veya 50+ km) omurlar arası disklerinin daha sağlıklı ve daha kalın olduğunu göstermiştir.

Kaynak: Running exercise strengthtens the intervertebral disc

Bizimle iletişime geçmek için tıklayın.

Adres tarifi için tıklayın.