Aşil tendiniti tanım olarak aşil tendonunun enflamasyonu(ödem toplaması) sonucu oluşan duruma konulan tanıdır. Eskiden aşilde meydana gelen ödemin aşildeki ağrının kaynağı olduğu düşünülüyordu. Yapılan çalışmalar sonrasında aşilde ödem olmasına rağmen ağrı olmadığı görüldüğünden dolayı artık ağrılı aşil tendonu durumuna aşil tendinopatisi denilmektedir. Çünkü ödem ile ağrı arasında kesin bir ilişki bulunmamaktadır. Hatta ve hatta ödemin olmadığı durumlarda dahi aşilde ağrının olabildiği durumlar da mevcuttur. Bu nedenle aşil tendiniti artık literatürde kullanılan bir tanım değildir. Ülkemizde halen bu şekilde tanı ve tedavilerin yapılması maalesef bilimsel literatürün takip edilmemesinden kaynaklanmaktadır.
Kaynak: Overuse tendon conditions: time to change a confusing terminology, 1998, N Maffulli, K M Khan, G Puddu
Bu nedenle aşil tendiniti teşhisine sahip çoğu hasta doğru tedavi alamamaktadır. Çünkü ağrının aşildeki ödemden kaynaklı olduğu düşünülerek yapılan tedaviler başarısızlıkla sonuçlanmaktadır. Bu da hastaların sosyal medyada ve internette aşil tendiniti nedir diye araştırma yapmalarına yol açmaktadır. Bu yazımızda size ağrılı aşil tendonu durumunun kaynağının ne olduğunu ve tedavisinde nasıl yol izlenmesi gerektiğini paylaşacağız.
İçindekiler
Aşil Tendinopatisi Nedir?
Aşil tendinopatisi ağrılı aşil tendonu durumuna verilen tıbbi tanıdır. Aşil tendonundaki ağrının birden fazla kaynağı olabilir. Aşırı yüklenme, yeterli dinlenmeme, tendon dejenerasyonu(yıpranma) veya travma oluşması gibi pek çok neden ağrıya yol açabilir. Tendonların temel görevi kaslarda açığa çıkarılan kuvveti kemiğe iletmektir. Bu nedenle bir nevi kiriş görevi görürler. Egzersiz veya fiziksel aktivitenin arttığı bir dönemde eğer tendonlara kapasitelerinin üzerinde yük binerse bu durumda ağrı meydana gelir. Bu yüklenme sonrası bazen ödem oluşabilir ancak ağrı oluşmayabilir. Bu da kişilerin farkında olmadan tendona daha fazla yüklenerek tendon içerisinde yıpranmaya giden sürecin başlamasına yol açabilir. Bu da zamanla tendonun yük kapasitesinin azalmasına ve daha erken tükenmesine yol açarak sonunda ağrının başlamasına neden olur.
Aşildeki bu karmaşık sürecin daha iyi anlaşılıp tedavisi daha iyi yönetilebilmesi için literatürde continuum model adı verilen bir model ortaya konulmuştur. Bu modele göre aşilde 3 temel ağrı nedeni vardır ve bunların her biri farklı şekilde tedavi edilmelidir. Başarısız aşil tendiniti tedavisi arkasında yatan ana neden budur. Ödem bu 3 ağrı nedeninin sadece birini açıklar. Eğer sizdeki aşil tendiniti durumunda ağrı ödemden kaynaklı değilse diğer iki nedene odaklanılarak tedavi yapılmamasından kaynaklıdır.
Aşil tendiniti tedavisi nedir? Aşil tendiniti rehabilitasyonu
Aşil tendiniti, continuum modele göre aşilde meydana gelen ağrının ilk nedenidir. Yani aşil tendonuna aşırı yüklenme sonucunda tendonda ödem oluşması sonucu ağrının meydana gelmesidir. Buna reaktif tendon denilir. Tendonlar kapasitelerinin üzerinde yüklenildiği zaman sıvı toplayarak tendon çapını genişletirler. Bu da birim alana düşen yük miktarını azalttığı için tendonun zarar görmesini engeller. Bu durumda bazen ağrı oluşur, bazen ağrı oluşmaz. Ancak aşırı yüklenme sonucunda mutlaka tendonda sıvı miktarı artar. Eğer kişilerde ağrı oluşmaz ve hastalar farkında olmadan yüklenmeye devam ederse bu durumda tendon dysrepair adı verilen ikinci faza geçilir. Bunu anlatmadan önde reaktif tendonda neler yapılması gerekir bunu anlatalım.
Temelde reaktif tendon aşil tendiniti olarak adlandırılabilir. Burada kişinin ağrısı gerçektende tendondaki ödemden kaynaklanmaktadır. Bu durumda yük kontrolü yapılmalıdır. Kişinin antrenman yükü, fiziksel aktiviteleri ve dinlenme süreleri gözden geçirilmelidir. Çünkü bu durum sadece ve sadece tendona aşırı yüklenildiğinde meydana gelir. Bu nedenle başarılı bir aşil tendiniti tedavisi için yük kontrolü mutlaka yapılmalıdır. Kişilerin antrenman yükü takip edilip tedavi süresince azaltılmalıdır. Örneğin, triatlon sporcuları eğer aşil tendiniti teşhisi almış ve muayene ile reaktif tendon durumu görülmüşse bu durumda koşu antrenmanlarına ara vermeleri istenir ve gerekir. Fizyoterapi ile ödeme yönelik yapılacak klasik tedaviler başarılı bir tedavinin yolunu açacaktır.
Detaylı bir tedavi için kişinin koşu, sıçrama ve frenleme gibi hareketleri teknik olarak incelenmelidir. Koşu tekniğinde bir problem varsa, örneğin koşuda gluteus maximus dominant değil quadriceps dominantsa bu durumda yük dağılımı alt ekstremitede idealden uzaklaşacaktır. Bu da zamanla yorgunlukla birlikte yükün calf grubu kaslara ve oradan da aşil tendonuna binmesi anlamına gelecektir. Bu zincir reaksiyon ile birlikte tendon aşırı yüklenecek ve aşil tendonunda reaktif tendinopati gelişecektir. Bu yüzden başarılı aşil tendiniti tedavisi sadece ağrının geçmesi değil, aşil tendiniti probleminin tekrarlamaması ile sağlanır. Eğer koşu, sıçrama tekniğine yönelik egzersiz ve çalışmalar rehabilitasyon sürecine eklenirse, fizyoterapistin başarılı bir aşil tendiniti tedavisi süreci yönetmesini sağlayacaktır.
Bir diğer aşil tendon ağrısı durumu tendon dysrepair denilen durumda meydana gelir. İşte başarısız aşil tendiniti tedavisi bu ve bundan sonraki durumlarda görülür. Çünkü burada artık tendondaki ağrı ödemden kaynaklı olmaktan çıkar. Reaktif bir aşil tendonu doğru tedavi edilmeyip, koşu/sıçrama tekniğine ve antrenman yüküne müdahale edilmeden yönetilirse tendon dysrepair fazına geçer. Tendon dysrepair türkçede tendonun tamir olamaması anlamına gelir. Normalde bir doku aşırı yüke maruz kalıp yaralandığı zaman bir iyileşme sürecine girer. Benzer durum tendon için de geçerlidir. Ancak dediğimiz gibi bazen tendonda sıvı toplamasına rağmen kişi ağrı hissetmeyebilir. Bu durumda tendona yüklenmeye devam eder ve tendonun yapısı bozulmaya başlar. Önceden sıvı toplayan tendonun içerisinde bulunan lifleri mikro düzeyde kopmaya başlar. Bu kopmalar doğru tedavi süreci yönetilmediğinde tamir edilemez ve bu süreç başlar.
Tendon dysrepair sürecinde tendonda aşırı miktarda tamir hücresi ve yapım süreci meydana gelir. Bu tamir çabasına karşılık yüklenme devam ettiği için düzgün bir iyileşme süreci tamamlanamaz. Bu da normalde birbirine paralel olarak tamir olması gereken aşil liflerinin düzensiz bir şekilde tamir olmasına neden olur. Aşağıdaki görselde sağlıklı bir tendon ile tendon dysrepair sürecinde olan bir tendonun yapısındaki temel farklılığı görebilirsiniz. Tendonda bu hatalı iyileşme süreci sonucunda asıl ağrıya yol açan faktör ise bölgede sinir uçlarının artmasıdır. İyileşme sürecinde bölgede salgılanan yapım hormonları sinir uçlarının büyümesine neden olur. Bu da normalden daha hassas bir aşil tendonuna sahip olmamıza neden olur. Bunun sonucunda normalde 10 birim yüke karşılık ağrı cevabı oluşturmayan aşilin artık 10 birim yüke karşı ağrı cevabı oluşturmasına neden olur.
Bu durumdaki bir tendonda yüklenme kontrolü ile birlikte egzersizlerin doğru planlanması gerekir. Burada tendonda bir iyileşme çabası mevcuttur. Dolayısıyla tendonun doğru bir şekilde iyileşmesi için gerekli şartların sağlanması gerekir. Antrenman yükünün azaltılması birinci yapılması gereken şeydir. Ardından aşil tendonunda iyileşmesi ve düzensiz liflerin oluşmasını engellemek için eksantrik egzersizlerin verilmesi gerekir. Eksantrik egzersizlerle birlikte liflerin sağlıklı ve birbirine paralel bir şekilde hizalanması sağlanır. Bu süreç bir iki hafta gibi kısa bir sürede gerçekleşmeyeceği için tedavide aceleci olunmaması gerekir. Aksi takdirde erken taburcu edilen ve iyileştiği varsayılan sporcuların tekrardan aşil ağrısı ile doktora başvurmaları ile sonuçlanacaktır. Bu da onların aşil tendiniti tanısı almalarına ve nüks eden tendnon durumunda yapılacak en kötü şey olan kortizon tedavisi almalarına yol açabilir. Aşil tendiniti tedavisi konusunda yapılabilecek en kötü şey kortizon iğnesidir. Çünkü kortizon iyileşmeyi bir anda sıfırlar ve mevcut iyileşme çabasının bozulmasına yol açar. Üstelik iyileşemeyen tendonların bozuk yapısı kalıcı hale gelir ve tekrar yaralanma hatta daha kötüsü tendon kopmasına bile yol açabilir. Bu duruma da aşil tendon rüptürü adı verilir ve cerrahi ile tedavi gerektirir.
Son olarak aşilde ağrıya yol açan üçüncü durum ise degenerative tendon adı verilen dejeneratif(yıpranmış) tendon fazıdır. Tendon dysrepair eğer sağlıklı bir şekilde yönetilmezse ortamdaki bozuk lifler kalıcı bir şekilde yerleşir. Artık tendonun yapısı bozulmuş ve yük kapasitesi azalmıştır. Üstelik sinir uçları tendon içerisinde büyümüş olduğu için artık ağrı meydana gelmesi çok daha kolaydır. Bu durumda yapılabilecek yegane tedavi metodu egzesizle sağlam liflere binen yükü arttırarak, yıpranmış kısma binen yükün azaltılması hedeflenmelidir. Bu durumdaki kişilerde dahi bazen aşil tendiniti tanısı konulmakta ve hatalı tedavi süreçleri yönetilmektedir. Bunun sonucunda hastalar aşil tendiniti geçmiyor diyerek sporu bırakabilmektedir. Hatta aşil tendiniti geçmiyor diyerek tamamen tedaviden de umutlarını kesebilirler. Ancak ana sorun problemin doğru teşhis edilmemesinden kaynaklanmaktadır.
Aşil tendiniti neden olur?
Aşil tendiniti güncel literatüde aşil tendinopatisi olarak adlandırıldığı ve ağrılı aşil tendonu durumlarından sadece reaktif tendon durumunda doğru tanımlama olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Reaktif tendon temelde aşırı yüklenme sonucunda meydana gelir. Kişilerin antrenman yükünü doğru ayarlamadan aşırı yüklenmeleri sonucu oluşur. Tendona bu aşırı yük binmesinin bir diğer nedeni koşu, sıçrama veya iniş gibi sportif aktiviteleride yükün kaslarda orantısız dağılması sonucunda da oluşabilir. Bu nedenle herhangib bir tendon problemi yaşayan kişilerin mutlaka tekniklerini de gözden geçirmeleri gerekir. Aksi takdirde iyileşme sağlansa dahi bozuk biyomekanik dağılım, tendona tekrar aşırı yüklenmeye neden olarak ağrının tekrarlamasına yol açacaktır. Her ne olursa olsun aşil tendiniti veya tendinopatisinin arkasında yatan en önemli faktörün aşırı yüklenme olduğu bilinmelidir.
Aşil tendiniti belirtileri
Aşil tendiniti belirtileri antrenman içerisinde veya sonrasında açığa çıkabilir.
Koşu esnasında ayağın arka kısmında, aşil tendonu üzerinde ağrı oluşması. Erken dönemde sadece antrenman veya sportif aktivite esnasında olan ağrı ileri evrelerde merdiven inip çıkarken dahi hissedilebilir. Hatta çok ileri dönemlerde ayakkabının teması bile ağrıya yol açabilir.
Nadiren de olsa bazı kişilerde aşil tendiniti belirtisi aşilde şişkinlik olarak kendini gösterebilir. Aşil tendonunu elle palpe ettiğinde bir noktada yumru şeklinde bir çıkıntı meydana gelebilir.
Aşil tendiniti belirtilerinin şiddeti aynı zamanda sakatlığın da şiddetini belirler. Sadece antrenman veya fiziksel aktivite esnasında olan ağrılar hafif veya başlangıç seviyesinde olduğunu gösterir. Günlük yaşamda yürürken veya merdiven inip çıkarken aşilde ağrı olması ileri seviye aşil tendiniti veya tendinopatisi anlamına gelebilir.
Aşil tendiniti egzersizleri
Aşil tendiniti egzersizleri temelde calf grubu çalıştıran bütün egzersizlerdir. Burada önemli olan egzresizin türünden ziyade egzersiz esnasında yapılması gereken kasılma tipidir. Kaslarımızın eksantrik ve konsantrik kasılma özelliği vardır. Başarılı bir aşil tendiniti tedavisi için hastaların eksantrik odaklı calf egzersizleri yapmaları gerekir. Örneğin parmak ucuna yükselme hareketi calf grubu kasları kuvvetlendiren bir egzersizdir. Tendonların iyileşmesi ve sağlıklı bir lif hizalanması oluşturmak için eksantrik fazı uzun tutmak gerekir. Parmak ucuna yükselme konsantrik bir fazdır. Parmak ucuna yükselmişken oradan inme fazı da eksantrik bir kasılmadır. Yani aşil tendiniti egzersizi yaparken bir saniye yükselip üç saniyede inmemiz gerekir. Böylece egzersizi sadece calf grubu kas için değil aynı zamanda aşil tendonu için de yapmış oluruz.
Tabiki aşil tendiniti egzersizleri sadece aşil tendonuna yapılan egzersizlerle tedavi edilmez. Yukarıda anlattığımız üzere koşu veya sıçrama etkniğini düzeltmek için gluteus maximus, quadriceps ve hamstring kaslarına yönelik de egzersizler eklenmelidir. Bu egzersizler kişiden kişiye farklılık göstermektedir. Çünkü kişinin koşu tekniği ve anatomisi kendisine özgüdür. Hastanın koşu tekniği ve antropometrik özellikleri göz önüne alınarak kişiye özel bir egzersiz reçetesi oluşturulmalıdır. Tam kapsamlı bir aşil tendiniti tedavisi ancak bu şekilde mümkündür.
Aşil tendiniti tedavisi hakkında detaylı bilgi almak için merkezimize gelip birebir değerlendirme sürecinden geçebilirsiniz. Hikayeniz, sakatlığın başlangıcı, tendonun nasıl bir süreçten geçtiği ve ağrının hangi sebepten kaynaklandığı sadece birebir değerlendirme sonucunda tespit edilebilir. Bizimle iletişime geçip randevu alarak kapsamlı bir değerlendirme için kliniğimizi ziyaret edebilirsiniz. Kortizon veya ameliyat gibi tedaviler önerilmişse aksiyon almadan önce mutlaka bize danışın. Gereksiz ve size zarar verecek tedavilerden kaçının. Bitkisel çözümler, enjeksiyonlar maalesef tendinopati tedavilerinde başarılı sonuç vermekten uzaktır. En temel tedavi metodu kontrollü yük yönetimi ve doğru planlanmış egzersiz programıdır. Doğru tedavi ile iyileşmeyecek aşil tendon problemi yoktur.