Son yıllarda sporda yaşanan hızlanma ve antrenman yükündeki artış, hamstring sakatlıklarının daha yaygın hale gelmesine neden olmuştur. Hamstring kasları, koşma, sıçrama ve ani yön değiştirme gibi yüksek performans gerektiren hareketlerde kritik rol oynar. Sporcuların daha yüksek hızlara ulaşmaya çalışmaları ve antrenman programlarının daha yoğun hale gelmesi, bu kas grubuna binen yükü önemli ölçüde artırmaktadır. Özellikle sprint sporlarında, hamstring kasları aşırı gerilime maruz kalmakta ve bu durum yırtıklar veya zorlanmalara yol açabilmektedir.
Artan antrenman yükü ve hız, sporcuların kaslarına gerektiği kadar dinlenme süresi tanınmamasına da neden olabilmektedir. Bu da kasların tam olarak toparlanamamasına ve yaralanma riskinin artmasına yol açar. Hamstring sakatlıklarının tekrarlayıcı niteliği de dikkate alındığında, uygun rehabilitasyon ve koruyucu önlemler alınmadığında sporcuların uzun süre sahalardan uzak kalmasına neden olabilmektedir. Bu durum, spor performansında büyük bir kayıp yaşanmasına ve sakatlık riskini azaltmaya yönelik yeni yaklaşımlar geliştirilmesine olan ihtiyacı artırmaktadır.
İçindekiler
Hamstring Sakatlığı Nedir? Türleri Nelerdir?
Hamstring sakatlığı, hamstring kasında oluşan yırtık sonucunda gelişen ağrılı duruma denir. Hamstring kası iki şekilde yırtılmaktadır. Birincisi sprint tipi yırtılma olarak adlandırılır. Sporcular koşu esnasında hızlanmaya çalıştıklarında bu tip bir yırtık oluşur. Genellikle hamstring kası ile quadriceps kası arasında kuvvet farkı büyükse bu tip yırtıklar meydana gelir. Hızlanma esnasında quadriceps kası bacağı öne doğru savururken, hamstring kası frenleme yapar. Sprint esnasında quadriceps çok hızlı bir şekilde bacağı savurur ancak hamstrin bunu kontrol edemeyecek bir kuvvete sahipse bu esnada sakatlık meydana gelir. Sprint tipi hamstring sakatlıklarında kanama küçüktür. Kas enine bir şekilde yırtılır ve rehabilitasyon hamstring kasının eksantrik kuvvetini geliştirmeye yönelik planlanmalıdır.
Diğer bir hamstring sakatlığı tipi ise esneme, gerilme tipi yırtıklardır. Bu durumda sporcular hamle esnasında bacaklarını aşırı miktarda uzatır. Bu uzama esnasında hamstring kasının boyu eğer yeteri kadar esnek değilse yırtılma meydana gelir. Genellikle yeteri kadar ısınmama sonucu müsabakanın başında veya kaygan zeminde ayağın yere tutunamaması sonucu aşırı gerilme ile meydana gelir. Bu tip sakatlıklarda kanama büyüktür. Yırtığın boyutu 12-13 santimetreye kadar çıkabilir. Çünkü sprint tipi yırtıklarda kas enine yırtılırken, esneme tipi yırtıklarda kas boyuna kas boyunca yırtılır. Bu nedenle esneme tipi yırtıklarda iyileşme daha uzun sürer ve kuvvetten ziyade esneklik ve mobilite odaklı çalışmak gerekir.
Hamstring Sakatlığı Derecelendirilmesi
Hamstrin sakatlığı tüm kas yırtığı durumlarıyla aynı şekilde sınıflandırılır. Sporda spesifik bazı sınıflandırmalar olmasına karşılık yaygın olarak kullanılmamaktadır. Genellikle grade 1, grade 2 ve grade 3 olarak sınıflandırma yapılır. Grade 1 kas yırtıklarında kasın bütünlüğünde bir sorun bulunmamaktadır ve ufak bir zorlanma seviyesinde yırtık gelişmiştir. Yırtık kasın tüm boyutunun yarısından azdır. Yani 100 liften oluşuyorsa 40-50 den az miktarda kas lifi yırtılmıştır. grade 2 yırtıklarda ise kasın boyutunda önemli ölçüde yırtık meydana gelmiştir. Kas 100 liften oluşuyorsa 40-50 liften fazla miktarda lifte yırtık meydana gelmiştir. Grade 3 yırtıklar ise sporcularda kolay kolay görülmez. Kas liflerinin tamamının kopması sonucu oluşur. Genellikle kesici, delici veya ağır travma sonucunda meydana gelir. Bu derecelendirmelerin tamamı MR görüntüsü üzerinden yapılır. MR veya Ultrason çekilmeden kas yırtığı hakkında derecelendirme yapılamaz.
Spora spesifik hamstring sakatlığı sınıflandırmalarda ise kasta oluşan yırtığın konumuna göre ayrı bir sınıflandırma yapılır. Bu sınıflandırmada yırtığın ne kadar kasta ne kadar tendonda olduğuna göre ayrı bir derecelendirme yapılır. Hamstinr kasının özel anotomisi nedeniyle tendon kasın orta noktasına kadar iner. Bu nedenle kasta yüzeysel bir yırtıkta sadece kas lifleri hasar görürken, derin yırtıklarda tendonda da hasar görülür. Bu durumda tendonda iyileşme süreci de sakatlığın iyileşmesinde rol oynar. Tendonu içine alan yırtıklarda iyileşme yüzeysel hamstring kas yırtıklarına göre daha uzun sürer. Bu sınıflandırmada yırtığın boyutu ile birlikte konumu da belirtilir. Konumuna göre 3 şekilde sınıflandırma yapılır. Yüzeysel kas yırtıklarında sadece kas liflerinde hasar görülür. Muskulotendinöz yırtıklarda yırtığın bir bölümü kas liflerindeyken bir bölümü tendondadır. Tendinöz tipi yırtıklar en derin yırtıklardır ve yırtık hamstring tendonunda görülür. Bu tip sınıflandırmalarda yırtık proximal yani kalça(popo) bölgesine yakın yırtıklarda yapılır.
Kaynak: British athletics muscle injury classification: a new grading system
Hamstring Sakatlığı Tedavisi Nasıl Yapılmalıdır?
Hamstring sakatlığı sonrasında tedavide temel amaç kanamanın azalmasını sağlamak ve iyileşen bölgeleri kademeli olarak güçlendirmektir. Bu süreç genel olarak bu şekilde tanımlanabilir ancak kişinin beklentileri, sakatlık tipi, sportif faaliyet seviyesi ve sakatlık öncesi fiziksel sağlık durumu bu konuda süreci etkiler. Bir futbolcunun veya koşucunun tedavi süreci ile haftada 1 halı saha yapan kişinin tedavisi genel hatları ile benzer olsa da içerik ve egzersizler farklılaşacaktır. Temelde tedavinin ilk haftaları birbirine oldukça benzer olmakla birlikte 2. haftadan sonra kişilerin arzu ettikleri fiziksel kapasite ve ihtiyaç duyacakları kuvvetin farklılaşması sebebiyle değişecektir. Sporcularda hamstring sakatlığı tedavisinde daha yüksek şiddetli egzersizler ve patlayıcı kuvvet antrenmanları gerekirken, normal bireylerde temel kuuvetlendirmeler yeterli olacaktır. Bunu benzertmek istersek şu örneği kullanabiliriz. Formula 1 aracında oluşan bir motor arızasını tamir ederken amaç motorun 200+ km lerde saatlerce sorunsuz çalışmasını sağlamak iken, normal bir aracın motorunu tamir ederken arada bir 150 lere çıktığında sorun yaşamamasını sağlamak yeterli olur.
Sporcularda hamstring sakatlığı derecesi ve yırtığın konumu spora dönüş sürecini belirleyen en önemli faktördür. Yırtık tendona yaklaştıkça iyileşme süresi uzar. Grade 2 yırtıklar normal şartlarda ortalama 3-6 hafta arasında iyileşir. Tamamen yüzeysel bir kas grade 2 yırtığında 3 haftada iyileşme sağlanabilirken, muskulotendinöz bileşkedeki yırtık 8 haftaya kadar sürecin uzamasına neden olabilir. Tendon yırtığı durumunda ise iyileşme 3 aya kadar uzayabilmektedir. Yırtığın konumu, yapılan tedavinin içeriğini değiştirmezken, tedavideki kademe atlama evrelerinin uzayıp süreci etkilemektedir.
Hamstrin sakatlığı tedavisinin erken evrelerinde ister sporcu olsun ister normal birey olsun aynı işlemler yapılır. Bu süreç genellikle ilk 1-2 haftalık süreci kapsar. Bu evre akut evre olarak geçerken, kanama sonrası oluşan yara dokusunun küçülmesi ve ağrının günlük yaşamda azalması sürecidir. Bu süreçte en önemli şey hastaların günlük yaşamda farkında olmadan hamstringi ufak ufak zorlayacak olan hareketlerden kaçınmalarını sağlamaktır. Bu evrede eğilerek ayakkabı bağlamak, hamstringi germek, ikişer ikişer merdiven çıkmak, hızlı yürümek, koşmak gibi hamstringi zorlayacak aktivetelerden kaçınmak gerekir. Hamstringi olabildiğince istirahate alıp kanama dokusunun küçülmesi beklenmelidir.
Hamstring sakatlığı iyileşmesinde ikinci evrede kastaki yırtık bölgesinde yırtığın iki ucu arasında köprüler kurulmaya başlar. Bu köprüler yırtığın iki ucunu birbirine bağlanmasına yardımcı olmaktadır. Bu nedenle kasta ağrıya yol açmayacak şiddette basit, hafif şiddette kuvvet egzersizleri yapılmalıdır. Bu sayede oluşan köprüler kasın kuvvet üretim hattı ile paralel bir şekilde hizalanacak ve optimum iyileşmeyi sağlayacaktır. Düşük şiddette leg curl, hip extention, köprü gibi egzersizler bu süreçte faydalı olacaktır. İkinci evreye geçebilmek için gerekli kriterler sağlanmadan bu egzersizlere başlanmamalıdır. Kas germede ağrının %70 azalması, uzun adım atarken ağrının olmaması, topuğu kalçaya çekerken ağrının olmaması gerekir. Aksi takdirde yapılan egzersizler yaranın büyümesine neden olur.
Üçüncü evre spora dönüş evresidir. Hamstring sakatlığı sürecinde bu evre sakatlığın en riskli bölgesidir. Çünkü hastalar ve sporcular günlük yaşamda herhangi bir ağrı hissetmezler, egzersizlerde ağrısız hareketi görünce kendilerini tamamen iyileşmiş zannedebilirler. Bu evredeki sporcu ve hastaları yönetmek ve gaza gelmemek tedaviyi etkileyen en önemli şeydir. Çünkü bu evredeki bir hasta koşarsam bir şey olmaz, şut çekersem bir şey olmaz gibi düşüncelere kapılırlar. Bu evrede kas iyileşmiş ancak henüz yara bölgesi çok güçsüzdür. Bu evrede yapılacak aşırı zorlama kasın tekrar yırtılmasına ve sürecin en baştan başlamasına yol açacaktır. Bu evrede kademe kademe egzersizlerin şiddeti arttırılmalı ve yaralanma mekaniğine uygun egzersizler yapılmalıdır.
Sprint tipi yırtılma sonucu hamstring sakatlığı yaşan bireylerde eksantrik hamstring egzersizlerinde yoğun bir program oluşturulmalıdır. Sporcunun branşına ve mevkisi doğrultusunda gerekli duyacağı hareketlere yönelik egzersizler planlanmalıdır. Örneğin bir koşucuda yüksek tekrarlı düşük şiddetli egzersizler daha faydalı olacakken, bir tenisçide ani ve patlayıcı sprint çalışmaları hafif tempodan başlayıp yüksek tempoya doğru ileryecek şekilde planlanmalıdır. Bir futbol orta saha oyuncusu veya basketbolcu için ani yön değiştirmeli slalom koşularına doğru ilerleyecek şekilde egzersiz planlaması yapılmalıdır. Bu şekilde hazırlanan bir tedavi programı sonrasında yırtığın tekrar nüks etme riski ortadan kalkacaktır. Tekrarlayan hamstring sakatlıkları durumunda genellikle üçüncü fazın doğru planlanmaması problemin ana kaynağıdır. Bu evrede sporcuya özel koşu ve sprint çalışmaları mutlaka tedavi içeriğinde bulunmalıdır.
Esneme tipi hamstring sakatlığı tedavi süreci sprint tipine göre daha uzun sürse de tekrarlama riski de bir o kadar düşüktür. Bu tip hamsting yırtığı tedavisinde sadece süreci doğru yönetmek ve hızlı ilerlememek gerekir. Sprint tipi yırtıklarda egzersizlerde ağrı hafif derecede tolore edilebilirken esneme tipi yırtıklarda kesinlikle ağrısız egzersiz yapılmalıdır. Yırtığın boyutu büyük olduğu için küçük dahi olsa ağrının varlığı, yırtığın kılcal yani uç kısımlarının hala zorlandığı anlamına gelir. Bu kişilerde kesinlikle ağrılı esnemeler yapılmamalı, tam iyileşme sağlanana kadar pasif afresiz germelerden kaçınmak gerekir. Bu doğrultuda kuvvet egzersizlerinin seçimi çok önemli olmamakla birlikte eğer tam verimli bir tedavi planı oluşturulmak istenirse sporcunun korkularını yenmesini sağlayacak egzersizler seçilebilir. Bu tip yırtıklar sonrasında sporcular bacaklarını aşırı uzatacak veya esneyecek hareketlerde korku yaşarlar. Bu korkularını ortadan kaldıracak, tek ayak üstünde sakatlanan bacağın havada olacağı şekilde topa vurma duvarda top sektirme gibi egzersizler verilebilir.
Hamstring Sakatlığı Ne Kadar Sürer?
Hamstring sakatlığı ile ilgili bu sorunun genel cevabı şu şekilde verilebilir. Grade 1 yırtıklar 2-3 hafta içerisinde tamamen iyileşebilir. Grade 2 yırtıklar yırtığın konumuna ve tipine göre 4 ile 8 hafta arasında iyileşebilir. Grade 3 yırtıklar çok görülmemekle birlikte doğru cevabı cerrahın söyleyebileceği bir sakatlıktır.
