Diz protezi ameliyatı, diz eklemindeki kireçlenmenin artık hastanın hayatını ciddi ölçüde kısıtladığı noktada yapılan bir tedavi yöntemidir. Hastanın ağrıları günlük hayatını ağrısız yapamadığı ve gün içinde merdiven inip çıkma, otuma kalkma gibi hareketlerinde zorlandığı durumlarda bu yola başvurulur. Diz protezinin neden ve nasıl yapıldığını anlamak için diz ekleminin yapısını anlamamız gerekir. Daha sonra diz protezi ameliyatı sonrası neler yapılması gerektiği daha kolay anlaşılacaktır.
Diz Eklemi
Diz ekleminde diz kapağı olarak bilinen patella, femur ve tibia isminde üç kemik birbiri ile eklem yapar. Bu kemiklerin eklem yüzeyleri pürüzsüz kıkırdaklarla kaplıdır. Kıkırdakların pürüzsüz yapısı yumuşak ve kaygan bir yapıya sahiptir. Bu kıkırdak yapısı sayede üç kemik birbiri üzerinde rahatça kayar. Bu kayma hareketi ile birlikte dizi rahatça büküp kıvırabiliriz ve bu da bize merdiven çıkma, oturup kalkma, yürüme gibi aktiviteleri yapabilemizi sağlar. Dizde hareketi mümkün kılan yapı eklemlerimiz iken, hareketi gerçekleştiren yapı ise kaslarımızdır. Kaslarımız eğer yeteri kadar güçlü olmazsa eklemlerin birbirine sürtünmesi artar. Bununla birlikte yüksek kiloya sahipsek, eklemlerimiz daha büyük bir yük altında kaymak zorunda kalır ve bu da kıkırdakların hızlı yıpranmasına neden olur.
Eklem kıkırdağı zaman içerisinde yıpranıp aşınmaya başladığında incelmeye başlar. buna halk arasında kireçlenme denilir. Esasında ortada bir kireç birikmesi yoktur. Sadece incelen ve aşınan kıkırdaklar pürüzsüz görünümünü kaybeder ve kireç taşı gibi pütürlü bir yüzeye sahip olur. Kıkırdakların aşınması tıpta dört kademede sınıflandırılır ve grade olarak isimlendirilir. Grade 1 kireçlenmede kıkırdağın yapısında bir bozulma olmamakla birlikte yumuşama başlamıştır. Grade 2 kireçlenmede kıkırdağın pürüzsüz yapısı bozulmaya ve küçük küçük çukurlar oluşmaya başlar. Grade 3 kireçlenmede artık çukurların boyutu kıkırdak kalınlığının yarısından fazla derinliğe ulaşmıştır. Grade 4 boyutunda kireçlenmede artık kıkırdaktaki çukurlar tamamen kemiğe ulaşmıştır. Bu noktada eklemde artık kemik üzerinde hareket meydana gelir eğer çukur geniş ise ödem oluşmasına neden olur ve şiddetli ağrıya yol açar.
İçindekiler
Diz Protezi Nedir?
Diz protezi eklemlerdeki kıkırdağın tamamen aşınmasıyla birlikte kemiklerin sürtünmeye başladığı noktada yapılır. Diz protezi paslanmak çelik malzemeden yapılan ve şekil olarak diz ekleminin kopyası olan yapay bir eklemdir. Ameliyat ile artık işlevsiz hale gelen diz eklemi tamamen kesilip çıkarılarak yerine bu yapan eklemler takılır. Duruma göre tam veya yarım şekilde protezler uygulanmakla birlikte çoğu zaman protezler tam protez olarak yapılır. Kalça protezinin aksine diz protezinin çıkma gibi bir riski yoktur. Yapay eklemler kemik içerisine çakılarak tam bir şekilde oturtulur. Bu nedenle hem tedavisi hem de sonrası kalça protezine göre çok daha rahat geçer.
Diz protezi ameliyatı sonrası protez ne kadar dayanır?
Bu soruya gelin yapılmış bilimsel çalışma ile yine cevap verelim. 6490 diz protezi ameliyatı olan hastaların 15 ve 25 yıllık takipleri sonucunda diz protezlerinin son durumu ve hastaların mevcut fiziksel durumları incelenmiştir. Diz protezi ameliyatı sonrası protezlerin %82’si 25 yıl dayanırken %89’u 15 yıl dayanmaktadır. Bu süre boyunca hastaların büyük çoğunluğu proteze bağlı herhangi bir şikayetleri mevcut oranda olmamıştır. Bu sürelerin üzerine çıkıldığı zaman protezde yıpranma, tutuntuğu kemikte gevşeme, enfeksiyon gibi problemler oluşmaya başlamakla birlikte bu problemlerin kişilerin yaşarken ortaya çıkma ihtimali çok düşüktür.
Diz Protezi Ameliyatı Ne Zaman Olmalı?
Diz protezi ameliyatı olmak için ilk şart kıkırdak hasarının grade 4 seviyeye gelmiş olmasıdır. Grade 4 seviye olmayan bir kıkırdak hasarında protez ameliyatı yapılmaz. Bununla birlikte bu seviyede kireçlenme olması da protez ameliyatını zorunlu kılmaz. Bu hasarın kişinin hayatını ciddi ölçüde etkilemesi gerekir. Örneğin, dizde sürekli şişme oluyor ancak herhangi bir ağrı olmuyorsa protez yapılmaz. Dizde kilitlenme olmuyorsa, gece ağrısı yoksa, günlük yaşamda ızdırap seviyesinde ağrı olmuyorsa ameliyat yapılmaz.
Hastanın olabildiğince doğal kıkırdağını kullanması ve ameliyatı olabildiğince ertelemesi istenir. Çünkü ameliyat sonrası süreç oldukça zorlu bir süreçtir hastanın hayat kalitesini eski seviyeye getirmesi için çok iyi bir fizik tedavi alması gerekir. Eğer hastalar ameliyat sonrası iyi bir tedavi almazsa protezden sonra oldukça kısıtlı bir yaşama sahip olurlar. Bu nedenle ameliyat öncesi bakım da sonrası da oldukça önemlidir.
Diz protezi ameliyatı izlemek için aşağıdaki animasyon videosu ile basit bir şekilde işlemin nasıl yapıldığını izleyebilirsiniz.
Diz Protezi Ameliyatı Sonrası Tedavi
Diz protezi ameliyatı sonrası yapılması gerekenler arasında en önemlisi fizik tedavidir. Doktorunuz önerse de önermese de mutlaka fizik tedavi almanız gerekir. aksi halde diziniz hiçbir şekilde eski haline dönmeyecek, diz protezi ameliyatı sonrası geçmeyen ağrı şikayetiniz olacaktır. Bu ağrılardan kurtulmak için iyi bir fizyoterapist bularak tedavinize ameliyat sonrasında da devam etmeniz gerekir. aşağıdaki bilimsel çalışmaya göre ameliyat sonrası fizik tedavi alan hastaların ameliyat sonrası kısa dönemde, tedavi almayanlara göre oldukça hızlı toparlandığını göstermiştir.
Yapılan diğer çalışmalar diz protezi ameliyatı sonrası fizik tedavinin 6 hafta ile 25 hafta arasında geniş bir aralıkta yapılmasının tavsiye ederken bu süre kişinin fiziksel durumuna göre değişmektedir. Ancak genel kanı en az 4 hafta ideal olarak 8 hafta fizik tedavi alınması yönündedir. Hastanın fiziksel durumuna ve problemlerin büyüklüğüne göre tedavi süresi uzayabilmektedir.
Kaynak: Rehabilitative Guidelines after Total Knee Arthroplasty: A Review
Fizik tedavi içeriğinde çeşitli uygulamalar yapılmaktadır. Diz protezi ameliyatı sonrası tedavide en çok fayda sağlayan yaklaşımın egzersiz terapisi olduğu bulunmuştur. Özellikle ameliyat sonrası ilk günde dahi izometrik egzersizlerle kasların çalışmaya başlaması gerekir. CPM (continuous passive motion) cihazı da ameliyat sonrasında kullanılması ile erken ve hızlı iyileşmede önemli bir rol oynamaktadır. CPM kullanan hastaların ameliyat sonrası 7-8. Günde 90 derece dizlerini bükebildikleri görülmüştür. CPM kullanılmadığı zaman bu süre uzamaktadır. Hastaların tedavi sonunda en az 120 derece diz bükme açısına ulaşmaları hedeflenmelidir.
Diz protezi ameliyatı sonrası buz tedavisi iyileşme için oldukça önemlidir. Ameliyatta üç kemikte birden işlem yapıldığı için büyük bir ödem oluşmaktadır. Özellikle ameliyat sonrası 4 hafta boyunca her gün buz uygulamalası yapılmalıdır. Dize konulan buz 10-15 dakika tutulmalıdır. İlk bir hafta iki saatte bir uygulamak gerekir. İlerleyen haftalarda günde uygulanması gereken buz tedavisi sayısı düşebilir ancak dizde ısı artışı olduğu müddetçe buz uygulamak tedaviyi oldukça kolaylaştırmaktadır.
Diz protezi ameliyatı sonrası merdiven çıkma çoğunlukla 6 haftada rahat bir şekilde yapılabilmektedir. Hastaların merdiven çıkabilmeleri için iyi bir quadriceps kas gücüne sahibi olmaları gerekmektedir. Bu da egzersiz temelli tedavinin önemini arttırmaktadır. Fiziksel durumu iyi olan hastalar eğer bir kemik deformiteleri yoksa 4. Haftada hafif destekli merdiven çıkabilirler. Sağlıklı bir şekilde ve güvenle merdiven inip çıkabilmek için diz bükme açısının en az 100 dereceye ulaşmış olması ve tek bacak kas kuvvetinin de kazanılmış olması gerekir.
Aşağıda hafta hafta, aşama aşama diz protezi sonrası tedavide fizik tedavi programına ulaşabilirsiniz. Bu tedavi programına uyarak hastaların sağlıklı bir şekilde iyileşmeleri sağlanabilir.
Diz Protezi Ameliyatı Sonrası Fizik Tedavi Protokolü
Aşama I – Cerrahi Sonrası Hemen Tedavi (Diz protezi ameliyatı sonrası 0-3. Gün):
Diz protezi ameliyatı sonrası erken dönemde fizik tedavi müdahalesinin amacı şişliği azaltmak, hareket aralığını arttırmak, ameliyat olan bacakta kas kontrolünü ve gücünü arttırmak ve fonksiyonel bağımsızlık hedefiyle hastanın hareketliliğini maksimuma çıkarmaktır. Fizik tedavi müdahaleleri aynı zamanda hastanın rehabilitasyon potansiyelini etkileyebilecek diğer duyusal motor veya sistemik koşulların belirlenmesine yönelik olmalıdır.
Diz protezi ameliyatı sonrası hedefler:
Hastanın Görevleri:
- Uygun ağırlık verme önlemlerini korurken yatak hareketliliğini ve transferlerini en az yardımla gerçekleştirin.
- Yardımcı bir cihazla 10 ia 30 metre kadar yürüyün ve ev aktivitelerinde bağımsızlığı kazanmak için yardımla merdivenleri çıkın/inin.
- Hastanın yata içi ve çevre transferlerini sağlıklı bir şekilde yapabilmesi için minimum 80 derece pasif diz bükme açısı kazanmaya çalışın
- Diz ekstansiyonunu en az 10 dereceye kadar kazanın. Eğer mümkünse tam diz düzleştirmeye çalışın ancak agresif olmayın
- Ameliyat olan bacakta Düz Bacak Kaldırma egzersizini yardımsız bir şekilde yapmaya/yaptırmaya çalışın.
- Hasta eğitimi her şeyden önemlidir. Hastanın endişeleri, korkuları ve çekincelerini uygun bir dille giderin ve hastaya güven aşılayın. Tedavide ve süreçte dikkat etmesi gereken oturma, uzanma, yürüme kurallarını iyice anlatın
Cerrahın tercihine göre veya ameliyat sonrası diz hareket açıklığının (ROM) ciddi şekilde kısıtlandığı, ameliyat sonrası şiddetli ağrı, uzuv çevresi ve/veya ödemin olduğu durumlarda CPM kullanımı endike olabilir. CPM kullanımı en erken süreçte başlanabilir.
Diz protezi ameliyatı sonrası gözlem ve değerlendirme:
- Herhangi bir derin ven trombozu (DVT) belirtisi olup olmadığını gözlemleyin. Şişmede artış, aritmi veya baldır ağrısı olup olmadığına bakın
- Büyük miktarda akıntı mevcutsa veya diz eklemi veya alt ekstremite çevresinde normalden fazla ödem veya hassas cilt varsa cerrahın bilgilendirmenin gerekip gerekmediğine karar verin.
- Hastaların ağrısını değerlendirin. Tedaviden 30-60 dakika önce hastaların oral ağrı kesici ilaçlarla premedikasyona tabi tutulmasını sağlayın. Diz eklemindeki ağrı, rahatsızlık ve şişliği azaltmak için fizik tedavi tedavisi sonrasında kriyoterapi önerilebilir.
Terapötik egzersiz ve fonksiyonel hareketlilik: Diz protezi ameliyatı sonrası egzersizler
- Aktif/aktif yardımlı/pasif (A/AA/PROM) egzersizler (oturarak ve sırtüstü).
- Patella femoral ve tibial femoral eklem mobilizasyonu ve yumuşak doku mobilizasyonu.
- Yumuşak doku masajı.
- İzometrik kuadriseps, hamstring ve gluteal izometrik egzersizler.
- Düz bacak kaldırma (DBK)
- Değerlendirme bulgularına göre belirtildiği şekilde alt ekstremite hareket açıklığı (ROM) ve güçlendirme.
- Eğer hasta iyi bir ağrı kontrolü, kas gücü ve denge gösterirse kapalı zincir egzersizleri yapılabilir. Egzersiz uygun ağırlık aktarma önlemleri ile birlikte, iki taraflı üst ekstremite desteğiyle yapılmalıdır.
- Düz yüzeylerde ve merdivenlerde yürüyüş eğitimi.
- Transfer eğitimi.
Modaliteler:
- Ameliyattan sonra 72 saat boyunca veya günde en az 5 kez sürekli Kriyoterapi veya buz tedavisi.
- Hastaların bağımsız egzersiz programından önce ve sonra 20 dakika boyunca kriyoterapi veya buz tedavisi kullanmaları teşvik edilir.
Önlemler:
- Yardımcı cihazla (cerrah tarafından aksi belirtilmediği sürece) ameliyat olan diz üzerine tam ağırlık verilmesi dahil tolere edilebilen ağırlık aktarımı.
- Yara iyileşmesini izleyin ve aşırı kanama ve zayıf insizyon bütünlüğüne ilişkin belirti ve semptomlar mevcutsa doktoruna danışın.
- Derin Ven Trombozu, pulmoner emboli (PE) ve/veya periferik sinir bütünlüğü kaybı belirtilerini izleyin. Bu durumlarda derhal doktora haber verin.
- Ağırlık veya direnç gerektiren egzersizler bu fazda yapılmaz.
- Özellikle ağırlık aktarımı ilgili uzuvda olduğunda diz eklemi boyunca dönme veya bükme kuvvetlerinden kaçının.
Konumlandırma:
- Nötr kalça pozisyonunu korumak ve diz ekstansiyonunu desteklemek için gerektiğinde kalça bölgesine rulo kullanılmalıdır.
- Hasta yatakta sırtüstü pozisyondayken diz ekstansiyonunu desteklemek için ayak bileğine havlu rulosu yerleştirilmelidir.
- Maksimum diz ekstansiyonunu sağlamak ve diz fleksiyon kontraktürünü önlemek için ameliyat edilen dizin arkasına hiçbir şey yerleştirilmemelidir.
Bir sonraki aşamaya ilerleme kriterleri:
- Kuadriseps kasılmasını kazanma ve/veya düz bacak kaldırma (SLR) yapabilme
- Aktif diz hareket açıklığı (AROM) -10°-80°
- Minimal ağrı ve iltihaplanma
- Uygun yardımcı cihazla en az 30 metrelik bağımsız transferler ve ambulasyon.
Aşama II – Hareket Aşaması (Diz protezi ameliyatı sonrası 3. Gün – 6. Hafta)
Hedefler:
- Diz aktif hareket açıklığını (AROM) >/= 0-110 dereceye kadar iyileştirin
- Diz ekstansör ve fleksör kas gruplarına ağırlık verilerek ameliyat edilen ekstremitenin tamamının kas güçlendirilmesi.
- Ameliyat edilen uzuvda mevcut olan herhangi bir zayıflığın yanı sıra üst ekstremiteler, gövde veya kontralateral alt uzuvlardaki genel zayıflığa yönelik de çalışılmalıdır.
- Fonksiyonel aktivitelerde ameliyat edilen ekstremitenin vücut/mekansal farkındalığını geliştirmeye yönelik propriyoseptif eğitim.
- Kardiyovasküler kondisyonun artırılmasına yönelik dayanıklılık antrenmanı.
- Günlük yaşam aktivitelerinde ve hareketlilikte bağımsızlığı teşvik eden fonksiyonel eğitim.
- Yürüyüş eğitimi: Hasta fonksiyonel aktiviteler sırasında (genellikle 1-4 hafta) yeterli alt ekstremite kuvveti ve denge gösterdiğinde yardımcı cihazlar kesilir.
- Enflamasyonu/şişmeyi azaltın
- Fonksiyonel faaliyetlere dönüş
Terapötik Egzersizler: Diz protezi ameliyatı sonrası 1-4. Haftalar
- AA/A/PROM, fleksiyon (>90 derece) ve ekstansiyon için esneme
- ROM için sabit bisiklet. ROM kısıtlılığı tam çevirmeye engelse git gel şeklinde çevirilmelidir. Direnç sıfır olmalıdır
- Patella femoral ve tibial femoral eklem mobilizasyonu.
- İzometrik kuadriseps, hamstring ve gluteal izometrik egzersizlere devam edin
- Sırtüstü topuk kaydırarak diz çekme ve oturarak diz ekstansiyonu egzersizi
- 4 yönde SLR (fleksiyon, abduksiyon, adduksiyon, ekstansiyon)
- Bir üstteki egzersiz yapılamıyorsa nöromüsküler elektriksel stimülasyon (NMES).
- Desteksiz yürüyüş eğitimi. Hastaların ameliyattan en geç ikinci haftanın sonuna kadar yardımcı cihazlarını bırakmaları önerilir.
- Belirtildiği gibi tüm fonksiyonel aktiviteler sırasında postüral kontrol.
Diz protezi ameliyatı sonrası 4-6. Haftalar
- Yukarıdaki alıştırmalara devam edin
- Patella femoral ve tibial femoral eklem mobilizasyonuna devam edin.
- Quad kas performansı zayıfsa quad kaslarının NMES’sine devam edin. NMES kullanımını izometrik dörtlü aktiviteden izotonik ve fonksiyonel aktiviteye doğru ilerletebilir
- Ön ve yan adım yukarı ve aşağı adım egzersizleri.
- Çeyrek adımla öne lunge egzersizi.
- Fonksiyonel aktiviteler sırasında diz fleksiyonunu geliştirmek için otur-kalk ve sandalye egzersizlerini kullanın.
- ROM için sabit bisiklete devam edin
- Kesi tamamen iyileşmişse ve imkan varsa havuz programına başlayın
Modaliteler:
- Şişlik ve ağrı tedavisi için günde 1-3 kez kriyoterapi veya buz tedavisi.
Önlemler:
- Yürüyüşü bağımsız yapabilmek için ara ara denemeler esnasında hastanın düşme riskine karşı dikkatli olunmalı ve aşırı zorlanmamalıdır. Hastalar ameliyat öncesi yardımcı cihaz kullanmamışlarsa ve ameliyat sonrası kas performansı kilo kabulü için yeterliyse 2 hafta içinde yardımcı cihazdan ayrılabilirler.
- Yara iyileşmesini izleyin ve enfeksiyon belirti ve semptomları mevcutsa sevk eden hekime danışın.
- Ödemin artıp artmadığını izleyin ve gerektiğinde kriyoterapiye veya buza devam edin.
Bir sonraki aşamaya ilerleme kriterleri:
- AROM 0-110′
- İyi ve kontrolü yüksek kuadriseps aktivasyonu
- 200 metre desteksiz yürüme
- Minimal ağrı ve iltihaplanma
Aşama III – Orta aşama (Diz protezi ameliyatı sonrası 7-12. Hafta):
Hedefler:
- Ameliyat sonrası ROM’u maksimuma çıkarın (0-115 derece artı)
- İyi patella femur hareketliliği.
- Tüm alt ekstremite kas yapısının iyi gücü.
- Çoğu fonksiyonel aktiviteye dönün ve hafif eğlence aktivitelerine başlama (örn. yürüyüş, havuz programı)
Terapötik Egzersizler: Diz protezi ameliyatı sonrası 7. Hafta ve sonrası
- Aşama II’de listelenen egzersizlere, direnç ve tekrarlar da dahil olmak üzere arttırarak devam edin. Bu sırada kalça/diz ve gövde stabilitesinin değerlendirilmesi ve hastalara her hastanın bireysel ihtiyaçlarına uygun açık/kapalı zincir aktivitelerinin sağlanması önerilir.
- Patella femoral ve tibial femoral eklem mobilizasyonuna devam edin.
- Dayanıklılık programı, yürüyüş ve/veya havuz başlatın.
- Yaşına uygun denge ve propriyosepsiyon egzersizlerini başlatın ve ilerletin.
- Uygun dörtlü aktivite mevcut olduğunda dörtlü NMES’i sonlandırın.
Bir sonraki aşamaya ilerleme kriterleri:
- Ağrısız AROM veya ameliyat öncesi ROM durumuna göre tekrar kazanılmış AROM.
- Tüm alt ekstremite kaslarının kas testine dayalı 4+/5 kas performansı.
- Çok az ağrı veya şişlik.
Aşama IV – İleri güçlendirme ve daha yüksek seviyeli fonksiyon aşaması (Diz protezi ameliyatı sonrası 12-16. hafta):
Hedefler:
- Belirtildiği şekilde uygun sporlara/aktivitelere dönüş
- Günlük yaşam aktiviteleri ve sosyal aktiviteleri için gereken şekilde güç, dayanıklılık ve propriyosepsiyonun geliştirilmesi
Terapötik Egzersizler: Diz protezi ameliyatı sonrası 3. ay
- Direncin arttırılması ve yüksek tekrarlarla önceki egzersizlere devam edin.
- Dayanıklılık aktivitelerinin süresinin artması.
- Belirli bir sosyal etkinliğe dönüşü başlatın: yürüyüş veya bisiklete binme programı, yüzme, tenis vb sporlar
Tedaviyi sonlandırma kriterleri:
Hastalar önceki işlev düzeyine ve bireysel hedeflere bağlı olarak farklı şekilde ilerleyebileceğinden bunlar genel kurallardır.
- Antaljik olmayan, bağımsız yürüyüş
- Bağımsız adım adım merdiven çıkma
- Ağrısız AROM
- Tüm alt ekstremite kaslarının MMT’sine dayalı en az 4+/5 kas performansı.
- Normal, yaşa uygun denge ve propriyosepsiyon.
- Hastanın ev egzersiz programını bağımsız bir şekilde yapabilmesi
Diz protezi ameliyatı sonrası hakkında detaylı bilgi almak için bizimle iletişime geçin.
Hocam saygılarımla. 40 önce unikondüler diz protezi ameliyatı oldum. Ayağımı basarken dizimın alt kısmindan ( protezin bittiği yerden itibaren ) kaval kemiğimin n tarafında aci oluyor ve topallattiriyor yürümukte zorlaniyorum. Bu neden olabilir ve ne tavsiye edersiniz. Hosçakalin